Historia niepodległej Ukrainy rozpoczęła się po upadku Związku Radzieckiego w 1991 r. Jednak nie oznacza to, że wcześniej na jej terenach nic się nie działo lub nie podejmowano prób stworzenia państwa. Dzieje polityczne tych ziem sięgają średniowiecza i warto poznać ich zarys choćby dlatego, że przez wieki nierozerwalnie związane były z Polską.
Początki historii politycznej ziem ukraińskich
Początki istnienia państwowości na terenach Ukrainy to IX-X w. dotarli tu wówczas z północy normandzcy Waregowie, którzy założyli Nowogród Wielki. Przyjmuje się to za początek istnienia Rusi, a jeden z przywódców wikingów, Ruryk, był założycielem dynastii Rurykowiczów, która przez kolejne wieki władała Rusią. Wywodził się z niej m.in. Włodzimierz Wielki, który w 988 r. przyjął chrzest z Konstantynopola.
Początki Rusi to czas rywalizacji z tworzącym się i centralizującym państwem Polan o Grody Czerwińskie. Przechodziły one z rąk do rąk. Do Polski przyłączył je w 1018 r. Bolesław Chrobry, ale już kilkanaście lat później odebrał je Jarosław Mądry, twórca potęgi Rusi Kijowskiej.
Upadek Rusi Kijowskiej
Jarosław Mądry w chwili swojej śmierci podzielił państwo między synów, wprowadzając zasadę senioratu. Podział Rusi na mniejsze państewka, które z czasem dzieliły się jeszcze bardziej, osłabił ją politycznie i gospodarczo. Dołączyły do tego najazdy Mongołów, które na przełomie XII i XIII w. pustoszyły cały ten region, a w 1240 r. pod ich panowanie dostał się Kijów.
W tym czasie Ruś stała się też przedmiotem rywalizacji Polski, Węgier i Litwy. Podpisane przez Kazimierza Wielkiego porozumienie dynastyczne z Bolesławem Jerzym III, ostatnim władcą Rusi Halickiej, sprawiło, że po jego śmierci tereny te przypadły Polsce. Kolejne umowy między władcami regionu ostatecznie doprowadziły do przyłączenia w 1373 r. Rusi Halickiej właśnie do tego kraju, a jego król uzyskał tytuł księcia Rusi.
Powstania kozackie
W 1569 r. w Lublinie podpisano akt unii między Polską i Litwą, w wyniku której powstała Rzeczpospolita Obojga narodów. W jej skład wchodziła też Ruś. Wtedy zaczęła pojawiać się nazwa Ukraina oznaczająca tereny leżące „u kraja” państwa. Zamieszkiwali ją Kozacy, których etos zajmuje niezwykle ważne miejsce w świadomości ukraińskiej. Sicz Zaporoska, czyli ich quasi państwo, składało się z wolnych kozaków, którym możnowładcy próbowali narzucać poddaństwo. Odgrywali oni też ważną rolę w ochronie granicy i jako jedni z nielicznych potrafili stawić czoła najazdom tatarskim.
W wyniku dążeń magnatów do uczynienia z Kozaków poddanych, co kilkanaście lat dochodziło do wybuchów postań. Największe miało miejsce w latach 1648-1651, a na jego czele stał Bogdan Chmielnicki. Przerodziło się ono w wojnę domową, w którą wmieszała się też Rosja. Jej ekspansja na tereny wschodniej Rzeczpospolitej była w tym okresie bardzo silna. Na mocy ugody w Perejasławiu Rosja stała się protektorką Kozaków, a tereny Ukrainy podzielono między nią i Polskę wzdłuż Dniepru. Sicz Zaporoską zlikwidowano ostatecznie w 1775 r.
Rozbiory i początki świadomości narodowej
W wyniku rozbiorów tereny Ukrainy włączone zostały do Rosji oraz Monarchii Habsburgów (Galicja Wschodnia ze Lwowem). Okres ten rozpoczął też proces kształtowania się świadomości narodowej Ukraińców. Pojawili się pierwsi poeci i pisarze tworzący w ojczystym języku, tacy jak Taras Szewczenko czy Iwan Franko. Ważnym ośrodkiem kultury stał się wówczas Lwów, a w zachodniej części kraju zawiązywały się też pierwsze organizacje paramilitarne.
Postulaty niepodległości Ukrainy pojawiły się w czasie I wojny światowej. W 1918 r. powstały Ukraińska Republika Ludowa i Zachodnioukraińska Republika Ludowa, które połączyły się w 1919 r. Manewrując między Polską, a Rosją Sowiecką, nie zdołały jednak się utrzymać i ostatecznie w wyniku traktatu ryskiego ziemie Ukrainy podzielono między te dwa kraje.
Ukraina w ZSRR i ogłoszenie niepodległości
Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas podziału ziem ukraińskich. Na tych należących do Polski dochodziło do licznych tarć, a nawet zamieszek i zamachów. Z kolei przyciśnięta sowieckim butem Ukraina Radziecka przeżyła wywołaną przez władze ogromną falę głodu, która pochłonęła nawet ponad 5 mln ofiar.
Tragicznie zaznaczył się w dziejach tych ziem okres II wojny światowej. Nacjonalistyczna organizacja OUN wraz ze swoim ramieniem zbrojnym UPA podjęła najpierw współpracę z Niemcami, a następnie rozpoczęła zwalczanie ludności polskiej. Doprowadziło to do ich krwawej rzezi na Wołyniu. Do mordów dochodziło też na Lubelszczyźnie, Roztoczu czy w Bieszczadach. Sprawy te do dziś utrudniają ostateczne porozumienie polsko-ukraińskie.
W wyniku konferencji pokojowych po II wojnie światowej tereny Ukrainy po San włączono do ZSRR. Dokonano też wymiany ludności między Polską a ukraińską SSR. Od tego czasu aż do 1991 r. Ukraina pozostawała w Związku Radzieckim. Niepodległość uzyskała po upadku tego państwa w 1991 r.
